تولد انسان سیاسی پس از 22 خرداد

محمد مالجو
انسان سیاسی­ که از پایان جنگ هشت­ساله بدین سو در درون ایرانیانِ اقتصادزده خفته بود به­ناگاه بیدار شده است. شهروندان ایرانی از پایان جنگ هشت­ساله بدین سو عمدتاً خوشبختی را از رهگذر تعقیب منافع شخصی در چارچوب فعالیت­های اقتصادی جست­و­جو می­کردند. پیشرفت تحصیلی و ارتقای شغلی و دستیابی هر چه بیش­تر به امکانات رفاهی برای خود و خانواده­ی خود در صدر فهرست دغدغه­های بخش عمده­ای از شهروندان ایرانی قرار داشت. نه­این­که در جست­و­جوی منافع همگانی نبودند، بودند. نه­این­که دغدغه­ی اموری چون برابری­خواهی و دموکراسی و عدالت­طلبی و مشارکت­جویی و غیره را نداشتند، داشتند. اما این همه در سبد رفتارهای روزمره­شان از وزن کمتری برخوردار بود و غالباً از مجرای نهاد سیاسی انتخابات دنبال می­شد. کنش سیاسی بخش­های گسترده­ای از شهروندان ایرانی در حوزه­ی سیاست یا به مشارکت در انتخابات برای تحقق دغدغه­های همگانی خویش منحصر می­شد یا به تحریم انتخابات با همین منظور. رأی­دادن یا رأی­ندادن برای بخش­های گسترده­ای از شهروندان ایرانی تقریباً یگانه نوع مشارکت سیاسی بود. سایر انواع مشارکت سیاسیْ بس کم­فروغ بودند. انسان سیاسی­ای که درون شهروندان اقتصادزده خفته بود فقط چهارسال یک­بار بیدار می­شد.
از مهم­ترین وجوه تحولاتی که از 22 خرداد بدین سو رخ داده یکی نیز عبارت است از تلاش گسترده­ی بسیاری از شهروندان فعال ایرانی برای تعریف و تحقق سایر انواع مشارکت سیاسی غیر از رأی­دهی. وقتی اصل نهاد رأی­گیری به موضوع منازعه بدل شد و از حیّز انتفاع افتاد، بسیاری از شهروندان نهایتاً رأی­دهی را به چشم شیوه­ای ناکارا برای مشارکت سیاسی نگریستند و شیوه­های دیگری را برای تأثیرگذاری در حوزه­ی سیاست برگزیدند. تحول بنیادینی که از 22 خرداد بدین سو ناگهان به وقوع پیوسته از یک سو عبارت است از مشروعیت­زدایی از رأی­دهی در حکم پادزهری برای دگرگونی­های بنیادین و از دیگر سو مشروعیت­زایی برای سایر انواع مشارکت سیاسی. این یعنی ظهور انسان سیاسی از بطن شهروندان اقتصادزده­ای که پیشترها خوشبختی را به طور انفرادی در حوزه­ی اقتصاد می­جستند و در حوزه­ی سیاست اما فقط به کم­هزینه­ترین نوع مشارکت سیاسی یعنی رأی­دادن یا رأی­ندادن اکتفا می­کردند. تولد انسان سیاسی باعث خواهد شد حیات ایرانی از مرکز ثقل جدیدی برخوردار شود.